Wycieczkę po Opolu dla miłośników historii i architektury proponujemy zacząć od opolskiego Rynku – kameralnego, niezwykle zadbanego i usianego licznymi pubami i kawiarniami. Nie można, będąc w Opolu, nie być w gotyckim kościele pw. Świętej Trójcy oo. Franciszkanów oraz w opolskiej katedrze. Świątynie znajdują się tuż przy Rynku. Spod katedry ulicą Katedralną mostem, a potem w lewo ulicą Piastowską docieramy do Wieży Pistowskiej – jednego z najstarszych obiektów architektury obronnej, nie tylko w Opolu, ale i w Polsce.
Opolski Ratusz – siedziba władz miasta – to młodszy i nieco mniejszy brat bliźniak pięknego ratusza we włoskiej Florencji. Neorenesansowy budynek znajduje się w samym sercu miasta. Obecny budynek wzniesiony został w roku 1864, a częściowo w roku 1936. Wcześniej stał w tym miejscu drewniany dom kupiecki, zastąpiony w XIV wieku solidnym budynkiem z cegieł. Najbardziej charakterystycznym elementem budowli jest 65-metrowa wieża, z której codziennie odgrywany jest hejnał Opola. Pierwsza powstała w XVI stuleciu. Potem w jej miejsce – w roku 1740 – postawiono wieżę barokową z „cebulastą” kopułą, którą w 1818 roku zniszczył wielki pożar. Po nim opolski ratusz gruntownie przebudowano, ozłacając przy okazji kopułę wieży za kwotę 150 talarów. W drugiej połowie XIX wieku okazało się, że wieża jest mocno nadwyrężona i w roku 1864 wzniesiono kolejną, wzorowaną na florenckim pałacu Vecchio. Pracami kierował architekt Albrecht. Nowa wieża miała 60 metrów wysokości. Najbardziej dramatycznym momentem w historii budowli był 15 lipca 1934 roku. Po kilku miesiącach prac rozbiórkowych, podczas których likwidowano szpecące podobno ratusz przybudówki, niewystarczająco zabezpieczona wieża runęła. O dziwo – nikt wówczas nie zginął. Nie ucierpiały też sąsiednie kamienice. Wieżę, prawie identyczną jak poprzednia, wzniesiono na powrót w 1936 roku .
Opolski Rynek zachował średniowieczny kształt. W jego sercu znajduje się dostojny Ratusz. Otaczają go urokliwe, pastelowe kamieniczki odbudowane po wojennych zniszczeniach. Przed wiekami tradycyjnie Rynek był miejscem wszelakiego handlu prowadzonego z kramów i budek. W XIV stuleciu drewniane, narażone na pożary budynki zaczęto tu zastępować murowanymi kamienicami. Zniszczoną pod koniec II wojny światowej zabudowę odrestaurowano w latach pięćdziesiątych w XVIII-wiecznym, barokowym stylu. Dwanaście z opolskich kamienic zlokalizowanych w Rynku figuruje na liście pomników architektury. W XVIII wieku na opolskim Rynku znajdował się pręgierz, przy którym w 1794 roku wychłostany został, a potem wypędzony z miasta buntownik chłopski.
Opolskie kamieniczki
Najstarszą, pochodzącą z czasów średniowiecza, jest kamienica z numerem 1, zwana Kamienicą pod Lwem – z charakterystycznym, cylindrycznym donżonem i rzeźbą leżącego lwa. Według przekazów do roku 1532, czyli do śmierci ostatniego z Piastów, była ona własnością Jana II Dobrego. Podobno w 1655 roku hrabia von Oppersdorff gościł w niej króla Jana Kazimierza, gdy ten zwołał w Opolu konwokację stanów. W budynku miał powstać słynny uniwersał, wzywający Polaków do powstania przeciw Szwedom. O historii kamieniczek mówić by długo. Przez wieki mieściły się w nich apteki, hotele – w tym legendarny Pod Czarnym Orłem, lodziarnie, wszelkiej maści sklepy, zakłady szewskie pierwszy w Opolu zajazd pocztowy, skąd wyruszały dalekobieżne dyliżanse, wydawnictwa, restauracje, kawiarnie, hurtownie piwa, czy Instytut Położnictwa. W jednym z budynków – na pierzei zachodniej pod numerem 4 – w latach 60. ub. wieku działał z kolei słynny Teatr „Laboratorium” 13 Rzędów Jerzego Grotowskiego.
Opolska Katedra
Zbudowana z czerwonej cegły dostojna katedra Świętego Krzyża to jeden z najbardziej charakterystycznych zabytków Opola. Góruje nad miastem dwiema strzelistymi, mierzącymi po 76 metrów wieżami, dzięki którym fara jest najwyższą budowlą w mieście. Trudno wyobrazić sobie katedrę opolską bez nich? A jednak! Wieże, które dodały świątyni lekkości, powstały dopiero w XIX wieku. Prace budowlane zakończono w 1899 roku. Ale nie była to jedyna przebudowa kościoła. Dzisiejsza katedra powstała w XV wieku, w miejscu świątyń budowanych kolejno w XI i XIII stuleciu. Pierwszy kościół stanął tu prawdopodobnie już za czasów Bolesława Chrobrego. Co warte podkreślenia – w świątyni znajduje się obraz Matki Boskiej Opolskiej, sprowadzony do miasta w 1702 roku z Piekar Śląskich.
Mury obronne przy katedrze
Tuż przy katedrze znajdują się z kolei dobrze zachowane fragmenty murów warownych z XIII stulecia, a także baszt i wież bramnych otaczających gród przed wiekami. Mury miały ok. metra grubości i od 6 do 10 metrów wysokości. Wzmacniały je przypory, szesnaście baszt, a wjazdów strzegły wieże bramne, stojące u wylotu głównych traktów. Były to m.in. brama Krakowska, zwana również Bytomską; brama Wrocławska, zwana Nyską czy Odrzańską; Gosławicka, Mikołajska oraz Zamkowa, prowadząca do zamku na Pasiece. Wśród baszt były natomiast np. Wilcza czy zachowana do dziś baszta Artyleryjska. Władze rejencji opolskiej w 1891 roku zdecydowały o rozbiórce murów. Trwała ona do ok. połowy XIX w., a cegły wyciągnięte z murów posłużyły m.in. do budowy opolskiego ratusza.
Wieża Piastowska
Jeden z najstarszych obiektów architektury obronnej w Polsce i najbardziej znanych zabytków Opola – to jej zarys widać nad słynnym opolskim amfiteatrem w czasie telewizyjnych transmisji Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej. Znajduje się na tzw. opolskim Ostrówku, a pochodzi najpewniej z końca XIII albo połowy XIV wieku. Jest jedyną pozostałością po nieistniejącym już zamku piastowskim, którego budowę zaczął w 1217 r. książę Kazimierz I Opolski. Powstał on na miejscu, w którym dawniej znajdował się prastary gród Opolan z czasów Mieszka I. Murowany zamek był wielokrotnie przebudowywany, w szczególności przez Bolka I Opolskiego. Zaadaptowany później na siedzibę rejencji opolskiej, w latach 1928–1931 został rozebrany. Ostała się z niego tylko wieża. W ostatnich latach budowlę gruntownie wyremontowano. Dziś to jedna z największych turystycznych atrakcji miasta. Roztacza się z niej wart wspinaczki po schodach widok na całe Opole.
Kościół Franciszkanów
Gotycki kościół pw. Świętej Trójcy, przez opolan zwany po prostu kościołem Franciszkanów, zbudowany został w XIV wieku. To jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Przede wszystkim dlatego, że znajdują się w nim szczątki Piastów opolskich. Są tu grobowce fundatorów kościoła i klasztoru franciszkanów w Opolu – Bolesława I, Bolesława II i Bolesława III oraz księżnej Anny Oświęcimskiej. W podziemiach, pod prezbiterium kościoła, spoczęli natomiast pozostali książęta opolscy, m.in. Władysław II Opolczyk, fundator sanktuarium jasnogórskiego, oraz księżna Elżbieta, wnuczka króla Władysława Łokietka. Znajduje się tam również najstarszy zachowany na Śląsku wczesnogotycki fresk z 1320 r. Przedstawia mękę Jezusa, obok którego stoją jego Matka i św. Jan. W samym kościele Franciszkanów warte uwagi są np. kaplice Matki Boskiej Częstochowskiej, Serca Pana Jezusa, kaplica św. Jadwigi oraz kaplica św. Anny zwanej Piastowską. Warto też wiedzieć, że w czasie po topu szwedzkiego w klasztorze opolskim znajdowała się kancelaria króla Jana Kazimierza. To tu, w refektarzu klasztornym w 1655 roku ogłoszono tzw. uniwersał królewski wzywający naród polski do powstania przeciwko Szwedom.
